Ticker

3/recent/ticker-posts

Η βλάχικη γλώσσα

 Βλάχοι και η καταγωγή τους

Οι Βλάχοι (Αρωμάνοι) είναι λατινόφωνη πληθυσμιακή ομάδα, τα μέλη της οποίας κατοικούν κυρίως στην Ελλάδα, στην Αλβανία, στη Βόρεια Μακεδονία, στη Ρουμανία, στη Βουλγαρία και στη Σερβία. Μητρική γλώσσα των Βλάχων είναι η Βλάχικη, γνωστή επίσης υπό το νεολογισμό «αρωμουνική». Η αρωμουνική είναι το σύνολο των μή συστηματοποιημένων Βλάχικων διαλέκτων που ομιλούνται στα νότια Βαλκάνια και είναι λατινογενούς προέλευσης. Στον ελλαδικό χώρο και παρά τις αντίξοες συνθήκες, ένα μέρος της λατινόφωνης αυτής πληθυσμιακής ομάδας συνεχίζει μέχρι σήμερα να μιλά παράλληλα με την ελληνική και τη μητρική Βλάχικη, το μεγαλύτερο ωστόσο μέρος των ατόμων Βλάχικης καταγωγής μιλάει πλέον μόνο ελληνικά. Στη γλώσσα τους οι Βλαχόφωνοι αυτοπροσδιορίζονται ως Αρμάνοι ή Ρεμένοι ενώ στα ελληνικά και τις περισσότερες γλώσσες του κόσμου ετεροπροσδιορίζονται ως "Βλάχοι".
 

Η βλάχικη γλώσσα

Τα βλάχικα , αρμάνικα και ρεμένικα, είναι μια νεολατινική αυτόνομη γλώσσα και μαζί με τα μογλενίτικα,τα ιστρορουμάνικα και τα δακορουμάνικα (ρουμάνικα) είναι απόγονος της λαϊκής λατινικής που μιλιόταν στα βαλκάνια.Ο αριθμός των ομιλητών υπολογίζεται από 120 μέχρι 300 χιλιάδες,ανάλογα την πηγή.Τα βλάχικα μιλιούνται στην Ελλάδα,την Αλβανία,τη Βόρεια Μακεδονία,τη Βουλγαρία,τη Σερβία,τη Ρουμανία και από απόδημους βλάχους του εξωτερικού.Η γλώσσα αυτή στην Ελλάδα βρίσκεται σε υποχώρηση και υπάρχει κίνδυνος εξαφάνισής της.

περιοχές που μιλιούνται τα αρμάνικα, ρεμένικα (πορτοκαλί) και τα μογλενίτικα (μωβ)

Βλάχικες διάλεκτοι και γεωγραφική εξάπλωση 
Εννιαία βλάχικη γλώσσα δεν υπάρχει.Τα βλάχικα χωρίζονται σε πολλές διακριτές διαλέκτους ανάλογα με τον τόπο που προέρχονται, όπως γραμουστιανά (στο Γράμμο) ,φαρσερότικα (αρβαντοβλάχικα), διάλεκτο του Κρουσέβου κτλ .
υτή.Στην Ελλάδα και τις άλλες βαλκανικές χώρες τα βλάχικα βρίσκονται σε σημαντική υποχώρηση και υπάρχει κίνδυνος εξαφάνισής τους.


Το τετράγλωσσο λεξικό του Δανιήλ Μοσχοπολίτη.

Ο Δανιήλ Μοσχοπολίτης (1754-1825) υπήρξε γνωστός Βλάχος λόγιος από την Μοσχόπολη, μαθητής του Θεόδωρου Καβαλιώτη, καθηγητή και διευθυντή της Νέας Ακαδημίας Μοσχοπόλεως. Ο Δανιήλ υπήρξε ιδιαίτερα γνωστός ως λόγιος καθώς ήταν ο πρώτος που συνέγραψε τετράγλωσσο λεξικό (ελληνικό, βουλγαρικό, βλάχικο και αλβανικό) το 1794.


Επιρροές από άλλες γλώσσες
Όλες οι βαλκανικές νεολατινικές γλώσσες μοιράζονται μεταξύ τους κοινά χαρακτηριστικά, στη μορφολογία,το συντακτικό και έχουν μεγάλο κοινό λεξιλόγιο που κληρονόμησαν από τα λατινικά.

Μια βασική διαφορά τους βρίσκεται στο γλωσσικό υπόστρωμα,επίστρωμα και αντίστρωμα (adstratum) το οποίο έχει η κάθε γλώσσα.

Δηλαδή τα ρουμάνικα επηρεάστηκαν κυρίως από τα σλάβικα και γι'αυτό έχουν ένα μεγάλο αριθμό δάνειων σλαβικών λέξεων.Στη σύγχρονη εποχή τα γαλλικά αποτέλεσαν την κύρια πηγή δανεισμού λέξεων στα ρουμανικά.

Επίσης στα ρουμάνικα υπάρχει ένα λεξιλόγιο εκατό περίπου λέξεων από μια παλαιοβαλκανική γλώσσα που πιθανολογείται ότι είναι η δακική. Αυτές οι λέξεις υπάρχουν κοινές και αλβανικά.

Αντίθετα τα βλάχικα επηρεάστηκαν πάρα πολύ από τα ελληνικά με τα οποία ήταν σε στενή επαφή καθ'όλη τη διάρκεια της ύπαρξής της.

Τα βλάχικα όχι μόνο δανείστηκαν ελληνικές λέξεις αλλά δημιούργησαν και νεολογισμούς με   αυτές τις λέξεις. Μία άλλη βασική διαφορά βρίσκεται στην παντελή απουσία απαρεμφάτων στα βλάχικα (όπως και στα νέα ελληνικά),αντίθετα με τα ρουμάνικα,γεγονός που οπωσδήποτε τα τοποθετεί στο νότιο μέρος των βαλκανίων.

Το απαρέμφατο στα βλάχικα αποδίδεται με περιφραστικούς τύπους.Τα ελληνικά εκτός από το λεξιλόγιο επηρέασαν τα βλάχικα και στη φωνολογία δίνοντας τους φθόγγους δ,γ,θ οι οποίοι απαντώνται και στα αλβανικά αλλά όχι στα ρουμάνικα.


Χαρακτηριστικά σάτεμ σε μια γλώσσα κέντουμ.
Ενώ η βλαχική είναι μια γλώσσα κέντουμ όπως και η μητρική της τα λατινικά ,στο λεξιλόγιό της παρατηρούνται χαρακτηριστικά σάτεμ.
Για παράδειγμα η λέξη εκατό στα βλάχικα είναι suta ενώ στα λατινικά είναι centum.Αυτό ίσως να είναι υπόστρωμα  μιας παλαιοβαλκανικής γλώσσας στη βλαχική.Επίσης αυτό πιθανώς να οφείλεται σε σλαβικό επίστρωμα μετά την κάθοδο των Σλάβων.
Η αρχαία μακεδονική πιθανολογείται ότι ήταν κέντουμ όπως τα αρχαία ελληνικά. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ρουμάνικα τα οποία έχουν ένα υπόστρωμα λέξεων μάλλον από τη δακική  γλώσσα ,επίσης σάτεμ.
Από την άλλη αυτό ίσως και να οφείλεται στο σλαβικό επίστρωμα στις βαλκανικές γλώσσες μετά την εισβολλή των Σλάβων.Τα βλάχικα αριθμητικά από το 11-20 σχηματίζονται όπως στα σλάβικα.Το έντεκα είναι  unspre ή unsprezece που στην κυριολεξία θα πει ´ένα πάνω στο δέκα'.Αυτός ο τρόπος σχηματισμού του αριθμητικού θυμίζει καθαρά τον σλαβικό τρόπο.Π.χ. το έντεκα στα ρώσικα είναι одиннадцать (αντίνατσατ') ή один-над-цать (ένα-πάνω στο-δέκα).Κάτι τέτοιο δεν παρατηρείται στις δυτικές ρωμανικές γλώσσες.


βλαχικό αλφάβητο
Για τη γραφή των βλαχικών χρησιμοποιούνται δύο αλφάβητα,είτε το ελληνικό είτε το λατινικό.Τα πρώτα γραπτά αρμάνικα (βλάχικα) κείμενα είναι γραμμένα στο ελληνικό αλφάβητο και χρονολογούνται στο 18ο αιώνα μ.Χ.

Γράφτηκαν στη Μοσχόπολη της Βορείου Ηπείρου.Αργότερα άρχισε να χρησιμοποιείται και το λατινικό.Στο Κρούσεβο έχει τυποποιηθεί και χρησιμοποιείται ένα βλάχικο αλφάβητο με βάση το λατινικό.

λατινικό βλαχικό αλφάβητο όπως τυποποιήθηκε στο Κρούσεβο

A, Ã, B, C, D, Dh, Dz, E, F, G, H, I, J, K, L, Lj, M, N, Nj, O, P, Q, R, S, Sh, T, Th,, Ts, U, V, W, X, Y, Z

Βλάχικο λεξιλόγιο 
νικάβλάχικα/armãneascãμεταγραφή

Εγώmine, ioΜίνε,ιο
εσύtineτίνε
αυτόςnãsνέσ(ου)
εμείςnoiνόϊ
εσείςvoiβόι
αυτοίnãshνέσσ(ου)
αυτόaistuαϊστου
εκείνοatselu'ατσέλ(ου)
εδώatsia, aoa

ατσιά,αοα
εκείaclo

ακλό
ποιοςcari, cai

κάρ,κάι
τίtsi

τσι
πουiuιού


πότεcãndu

κέντου
πώςcumκουμ


δενnu

νου
όλοtutτουτ


πολύmultsã

μούλτσε
μερικοίnishtiνιστι


λίγοputsãnπουτσέν


άλλοςaltuάλτου


έναun

ούνου'

δύοdoi
ντόι


τρίαtrei



τέσσεραpatru



πέντεtsintsi



μεγάλοςmare



μακρύςlungu



φαρδύςlargu



χοντρόςgros



βαρύςgreu



μικρόςnjic



κοντόςshcurtu



στενόςstrãmtu



λεπτόςsubtsãre



γυναίκαmuljare



άνδραςbãrbat, mascur



άνθρωποςom



παιδί







η σύζυγοςãnveastã



ο σύζυγοςbãrbat



μητέραmamã



πατέραςtatã



ζώο







ψάριpescu



πουλί







σκυλίcãne



ψείραpiduclju



φίδιsharpe



σκουλίκιyermu



δέντροarbure



δάσοςpãdure



μπαστούνιvirdzeao



φρούτο







σπόροςsimintsã



φύλλοfrãndzã



ρίζαzãrtsinã



φλοιός δέντρου







λουλούδιfloare



γρασίδιiarbã



σκοινίfune



δέρμαchiale, coajã



κρέαςcarne



αίμαsãndze



κόκκαλοos



χοντρός







αυγόou



κέρατοcornu



ουράcoadã



φτερόpeanã



μαλλιάper



κεφάλιcap



αυτίureaclje



μάτιoclju



μύτηnare



στόμαgurã



δόντιdinte



γλώσσαlimbã



νύχιunglje



πατούσαcicior



πόδιcicior



γόνατοdzenuclju



χέριmãnã



φτερόarpã



κοιλιάburic, foale



εντόστιαmatsã



λαιμός







πλάτη







στήθοςcheptu



καρδιάinimã



συκώτιhicat



πίνωbeau



τρώωmãc



δαγκώνω







ρουφάωsug



φτύνωascuchiu



κάνω εμετό







φυσάωsuflu



αναπνέω







γελάωarãdu



βλέπωved



ακούωavdu



ξέρωshciu



σκέφτομαιminduiescu



μυρίζωanjurdzescu



φοβάμαι







κοιμάμαιdormu



ζω







πεθαίνωmor



σκοτώνωnec, vatãm



πολεμώmi-batu



κυνηγώ







χτυπώagudescu



κόβωtalju



μοιράζομαι







μαιχαιρώνω







γρατσουνώscarchinu



σκάβωsapu



κολυμπώ







πετώazboairã



περπατώimnu



έρχομαιyin



ξαπλώνωmi-culcu (action), stau cãlcatã (state)



κάθομαιshed



στέκομαιstau



στρίβωme anvãrtescu



πέφτωcad



δίνωdau



κρατώtsãn



στίβωstringu



τρίβωfrec



πλένωspel



σκουπίζωashcergu



τραβώtrag



σπρώχνω







ρίχνωaruc



δένωleg



ράβωcos



μετρώnumir



λέωspun



τραγουδώcãntu



παίζω(mi) gioc



επιπλέω







ρέωcur



παγώνωãngljets



πρήζομαιmi umflu



ήλιοςsoare



φεγγάριlunã



αστέριsteao



νερόapã



βροχήploae



ποτάμιarãu



λίμνηlac



θάλασσαamare



αλάτιsare



πέτραchiatrã



άμμος







σκόνη







γήpimintu



σύννεφοnor



ομίχλη







ουρανόςtser



άνεμοςvimtu



χιόνι







πάγοςgljets



καπνόςfum



φωτιάfoc



στάχτηcinushe



καίωardu



δρόμοςcale



βουνόmunte



κόκκινοςarosh



πράσινοςvearde



κίτρινοςgalbin



άσπροςalbu



μαύροςnegru



νύχταnoapte



μέραdzuã



χρόνοςan



ζεστόςcaldu



κρύοςaratse, frigã



γεμάτοςãplinu



νέοςnão



παλιόςveclju



καλόςbun



κακόςarãu



σάπιος







βρώμικοςmurdar



ίσιοςãdreptu



στρογγυλόςgurguljat



κοφτερόςtãljat



αμβλύς







απαλός







υγρόςud



στεγνός







σωστός







κοντινόςprochiatã, aproape



μακρυνόςdiparte



δεξιάnãndreptu



αριστεράstãngu



στοla



σεãn, tru



μεcu



καιshi



ανdisi



διότι



όνομαnume